Ballade van de balladeschrijver

Toelichting: “Ballade van het ongelezen boek” bij Boekhandel Jacques Baas

Keuzes – vrolijk van droevigheid

Omdat de eigenaren van boekhandel Baas niet zoveel ophebben met poëzie wilde ik een verhalende dichtvorm kiezen: een ballade, een verhaal op rijm met een droevige afloop. Het leek me een geschikte vorm om vrolijk bij stil te kunnen blijven staan.

Keuzes – de meest populaire poëzievorm

Er zijn maar weinig poëzielezers. De meeste mensen kiezen voor proza (romans en verhalen). Maar er is één vorm van poëzie die populairder is dan proza: dat is de liedtekst. Zeg nu niet: “Dat is geen poëzie”. De bekendste balladezanger, Bob Dylan, kreeg voor zijn teksten dit jaar de Nobelprijs voor literatuur.

Keuzes – Zuiderzee en zweetvoeTEN

Voordat ik met dit project begon kende ik een paar ballades: de “Zuiderzeeballade” en een ballade uit mijn kindertijd: “De eerste rover heette Jan, hij had een rode zwembroek ‘an. Hoempapa, hoempapa”, etc. Deze laatste ballade is bekend als: “De moord van Raamsdonk“. Die “zwembroek” komt in de oorspronkelijk tekst niet voor (wel rover BEN met zweetvoeTEN). Dat leerde ik pas toen ik me ging verdiepen in ballades en dat had ik misschien beter niet kunnen doen. Het heeft wel geleid tot een nieuwe balladevorm.

Keuzes – van droef naar droeviger

In de literatuur staan volksballades op een laag poëtisch podium. Als je het serieus over ballades wilt hebben dan moet je een cultuurballade of rederijkersballade schrijven. De enorme droefheid van zo’n ding wordt vooral duidelijk tijdens het schrijven ervan. Hoe gekunstelder, hoe beter. Het werd mij al snel duidelijk dat ik als Driebergs (amateur)dichter alleen dit dorp waardig zou kunnen blijven als ik me zou richten op een ‘echte’ ballade.

Keuzes – serieuze ballade en leesklare snacks

Er bestaan verschillende balladevormen. In de poëzieliteratuur heeft men het vooral over rederijkersballades. Een volksballade geldt toch een beetje als ‘light verse’. Dit jaar doe ik voor het eerst mee met DriebergenART. Het leek me verstandig om te kiezen voor een ‘echte’ ballade: ik wilde onze hooggeachte ondernemersvoorzitter, tevens Prins (Carnaval), niet opzadelen met een eenvoudige volksballade. Om het voor iedereen behapbaar te maken zijn voor de lekkere trek mobiele versjes verpakt als leesklare snack.

 

Onderwerp – schermen met digitale zaken

Ik heb veel bewondering voor de ondernemendheid van Petra en Lars van boekhandel Baas. Het is geen makkelijke tijd voor boekverkopers.

Voor mijn ballade wilde ik een onderwerp kiezen dat het team van Boekhandel Baas zou aanspreken én de mensen op straat: zowel boekenlezers als niet-boekenlezers. Omdat ik dichter maar ook ICT’er ben vind ik de trend dat we steeds meer van scherm lezen, maar steeds minder van papier zowel verontrustend als boeiend.

 

Uitvoering – poëzie platstrijken

Aan de tekst van de ballade heb ik lang gesleuteld: dat komt door de eisen die er kleven aan een rederijkersballade. Voor de weergave van de teksten wilde ik geen papier gebruiken om te benadrukken dat er steeds meer van scherm wordt gelezen. Als achtergrond is een wit laken gekozen. Dat laken heb ik staan strijken in de winkel (op facebook staat een foto met het bewijs). De hangende transparanten kun je zien als beeldschermen. Door de manier van bevestigen krullen de transparanten een beetje.

 

Ballade – cijfers en regels – kort

Een rederijkersballade bevat meestal 28 regels, onderverdeeld in:

• 3 coupletten van 8 regels, en
• 1 refrein van 4 regels.

Ballade – nog meer cijfers en regels

Er gelden strenge regels voor het aantal lettergrepen en de toegestane rijmklanken.

• De ballade bevat slechts 3 (eind)rijmklanken; elke regel eindigt op een van deze 3.
• Elke regel in de ballade heeft precies 10 of 11 lettergrepen.
• De eindregel van elk octaaf of kwatrijn is steeds dezelfde.
• De lettergrepen hebben een bepaalde cadans.

Ballade – cijfers en regels – het naadje van de kous

De verdeling van de rijm ligt vast, maar hoe ziet dat er nu uit? Laten we de (eind)rijmklanken voor het gemak a, b, c noemen:

• de rijmklanken van een couplet (octaaf) zijn: a,b,a,b,b,c,b,C;
• de rijmklanken van een refrein (kwatrijn) zijn: b,c,b,C;
• de laatste regel in elk couplet en in het refrein is dezelfde (C); alle woorden in de eindregel zijn identiek. Deze regel heet ‘stokregel’.

Het aantal lettergrepen en het ritme zijn bepaald:

• elke regel heeft precies 10 of 11 lettergrepen; de verdeling over de regels is:
  • 10,11,10,11,11,10,11,10 voor elk couplet (octaaf), en
  • 11,10,11,10 voor het refrein (kwatrijn)
• de lettergrepen in de regels hebben een bepaalde cadans. De versvoet is jambisch: de lettergrepen worden afwisselend onbeklemtoond en beklemtoond.

Ballade – een nieuwe vorm: de Driebergse ballade

Als je goed kijkt naar de “Ballade van het ongelezen boek” dan zie je dat mijn ballade een beetje anders is. De Driebergse ballade lijkt op de rederijkersballade maar wijkt af, want:

• de stokregel is de derde regel van onderen ipv de laatste;
• de stokregel varieert iedere keer een beetje (om het aangenaam te houden);
• het refrein heeft een vierde rijmklank (om het aangenaam te houden);
• de cadans is soms anders (om de dichter te ontzien).

De verschillen in structuur, schematisch weergegeven:

Rederijkersballade                                 Driebergse ballade

a,b,a,b,b,c,b,C                  (3x)                 a,b,a,b,b,C’,b,c           (3x)

b,c,b,C                              (1x)                 d,c,d,C’                          (1x)

 

Historie – gedichten van duizend jaar

De oudste bekende kwatrijnen zijn de “Rubayat” van de Perzische schrijver Omar Khayam. Deze verzen zijn duizend jaar oud. Een van Nederlands oudste bekende gedichten is het verhaal van “Beatrijs“. De Koninklijke Bibliotheek heeft een handgeschreven versie uit 1374. Van beide werken zie je een boekje in de etalage liggen.

Historie – kunstenmakers in de Middeleeuwen

In de 15^e en 16^e eeuw stonden amateurdichters en voordrachtskunstenaars bekend als “Rederijkers“. Hun voorzitters heetten ‘Prins’. Rederijkers daagden elkaar uit met ingewikkelde dichtvormen; zo is de rederijkersballade ontstaan. De verenigingen van Rederijkers, de zogenaamde ‘rederijkerskamers’ kun je zien als de lees- en schrijfclubs van nu, en misschien ook als de voorlopers van de huidige carnavalsverenigingen.

 

Dank je wel voor je aandacht. Ik hoor graag wat je ervan vindt!

Gera